"LOS CROATAS EN CHILE" POR LUCAS FERTILLIO

Un reportaje sobre el aporte a la cultura de su nueva patria

Esto no es historiografía, ni tampoco un relato científico. Tan sólo una reseña, unos apuntes, unas informaciones. Se trata de reducir a lo esencial, y honradamente simplificar, una hazaña de más de cien años: las realizaciones intelectuales de la inmigración croata en Chile. Para documentar y argumentar esta historia se necesitaría mucho trabajo, mucho tiempo. Datos, archivos, consultas, viajes. Simplificaremos las cosas. Nos quedaremos con el reportaje a vista de pájaro, que nos mostrará cosas interesantes.

Las emigraciones y las inmigraciones son aventuras riesgosas que escapan al criterio simple y convencional. Se trata de transplantes y adaptaciones físicas y psíquicas que exigen grandes energías corporales y espirituales. Emigrar es algo así como desaparecer y reaparecer, casi morir y resucitar. Un juego peligroso. Como una conspiración contra el destino.

El caso croata es muy peculiar y de gran sensibilidad (como toda la vida histórica de esta nación). Para captar, o por lo menos intuir, esta problemática basta conocer un caso raro y curioso. Los croatas aparecen en Chile como croatas, dálmatas, eslavos, austriacos  austro-húngaros, eslavos del sur, sureslavos, yugoslavos, yugoslavos. Esta multitud de diferentes nombres para una misma nacionalidad, la croata, es un reflejo de su dramática y milenaria historia. Pero esto no es el tema de nuestra conversación. Podría serlo para otra.

El tema que hoy nos ocupa es la contribución espiritual del elemento croata, o de origen croata, a la cultura chilena, si por cultura entendemos la actividad humana que contribuye al bienestar moral y material del ser humano.

Para iniciar el desarrollo del tema me adelanto con una afirmación: el aporte más grande, la contribución más valiosa de estos inmigrantes eslavos a la historia de Chile es el ejemplo creado con su vida, su trabajo y la moral de aquellos humildísimos campesinos y pescadores dálmatas que se sacrificaron por generaciones enteras trabajando en los desiertos del Norte y en las inhóspitas regiones del Sur de Chile. Anónimos, desconocidos, abandonados, sin la preparación profesional necesaria, lucharon para vivir en paz y con honor. Y vencieron. Por su honradez, cordialidad y prudencia el pueblo chileno los considera dignos de amistad y hermandad. Chile, de verdad, los tiene por sus legítimos hijos.

Este espíritu de sacrificio y de buena voluntad es el gran aporte croata a Chile. De este tronco brotaron valores humanos superiores. Esto fue obra de sus nietos.

Pero vayamos al objeto de este artículo.

El primer escritor chileno de origen croata es Arturo Givovich (1855-1905), autor de la novela El rigor de la trompeta, publicada en 1888. Raúl Silva Castro nos dice, en su Historia de la Literatura Chilena, que Givovich había tomado parte activa en la guerra del Pacifico. En la novela cuenta sus experiencias y emociones, alteradas por su imaginación poética. La novela es larguísima, repleta de apasionadas aventuras sentimentales. Pero todo termina bien. El oficial del ejército chileno y la joven peruana santifican la unión de sus almas ante el altar.

Givovich publicó también cuentos y artículos. Su cuento costumbrista El Valdiviano tuvo gran éxito.

Givovich sería, por lo tanto, el Homero de los escritores chilenos de origen croata. Pero parece que un antepasado suyo, también llamado Arturo Givovich, sería el primer croata registrado en Chile. Vino en el siglo XVII como enfermero en un buque pirata inglés de Sir Francis Drake. Por amor a una buena moza chilena abandonó a los piratas y se quedó con los chilenos.

La inmigración croata en forma constante comienza alrededor de 1860 en Antofagasta y Punta Arenas. De aquí citamos un reducido grupo de escritores, poetas, artistas y científicos chilenos de origen croata.

Luka Bonacic-Doric Bezzi. Nació en la isla Brach en 1884, murió en Punta Arenas en 1961. Historiador, escritor, periodista. Obras: Resumen histórico del estrecho y la Colonia de Magallanes, Historia de los Yugoslavos en Magallanes (tres tomos) y la novela Oro maldito.

Francisco Berzovic Radonic. Nació en 1913 en Porvenir, Chile. Originario de Brac Odontólogo. Profesor de la Universidad de Chile, Santiago. Escribió a los 16 años su primer cuento Sangre ovejera. Luego otro, para jóvenes, El abrazo del Polo Sur. En 1956 Patagonia cruel, Cuentos sureños. En 1959, El último pirata de Tierra del Fuego, novela.

Sus escritos están saturados del ambiente magallánico. Vive en su obra el huraño sur de Chile, sus marinos, sus ovejeros, sus aventureros.

Zlatko Brncic Jurinic. Nació en 1920 en Punta Arenas. Originario del norte de Croacia. Profesor de literatura chilena en la Universidad de Chile, Santiago. Fundador del Teatro Experimental de la Universidad de Chile. Creador de la audición radial de la misma universidad. Autor de una novela surrealista Angela Triste (1952). Autor de la Historia del Teatro en Chile y El Teatro Chileno a través de cincuenta años. (Además escribió la tragedia Heroica. Crítico literario y musical, pianista y flautista, interpreta musicalmente el alma de Chile.

Danko Brncic Juricic. Nació en 1925 en P. Arenas. Originario del norte de Croacia. En 1959 es incorporado a la Academia Chilena de Ciencias. Genetista. Su discurso de incorporación versó sobre El género Drosophila como modelo de la evolución de la fauna chilena.

Simón Eterovic Karelovic. Nació en 1912 en Punta Arenas. Originario de Brac. Periodista y cuentista, espíritu aventurero y curioso. Realizó muchos viajes y se dedicó a varias actividades. Navegó por los peligrosos canales del Sur hasta el Cabo de Hornos. Publicó cuentos en revistas y diarios. En preparación tiene un volumen de cuentos.

Don Simon Eterovic falleció en Santiago en noviembre de 1973. Su muerte tuvo amplia resonancia en toda la prensa chilena. Sus compañeros -periodistas y escritores- se despidieron de él con mucho cariño y respeto.

Lenka Franulic Zlatar. Nació en 1908 en Antofagasta, murió en 1961 en Santiago. Originaria de Brac. Fue periodista, escritora, traductora. Directora de la revista Ercilla. Publicó: Cien autores contemporáneos. Tradujo obras de Thomas Mann, Virginia Wolf, Jean Cocteau, John Steinbeck, etc. Autora de una Antología del cuento norteamericano. Incursionó en el teatro y en la política. Interpretó un papel en El hermoso indiferente. Fue candidata senatorial.

Al fallecer se le rindieron múltiples homenajes. En su misa fúnebre la acompañó toda la élite chilena, incluso el presidente de la República don Jorge Alessandri.

Lenka es considerada la regeneradora del periodismo chileno. El presidente del Colegio de Periodistas Chilenos, don René Silva Espejo, dijo en su discurso fúnebre: "Tenía una voluntad indoblegable. Voluntad de acero en envoltura fina y bien labrada. Su estirpe reunía los influjos de antiguas razas hechas a la batalla y hasta al martirio, y traspasadas por la pasión de vivir".

El Director de la Escuela de Periodismo de la Universidad de Chile agregó: "Ser periodista es una responsabilidad, ser un buen periodista es una virtud, ser un gran periodista una excelencia que sólo alcanza quien tiene arrestos de Prometeo y es capaz de ir a hurtar el fuego a los dioses. Lenka fue una gran periodista".

El Director de la Escuela de Periodismo de la Universidad Católica de Santiago expresó: "Lenka fue una infatigable buscadora de la verdad, un arquetipo".

En nombre de sus compatriotas dijo el periodista Simón Stancic: "Con Lenka hemos perdido al mejor y al primero entre nosotros".

La prensa chilena la lloró en coro. Dijo que para Lenka Franulic el periodismo era una misión al servicio del hombre y de la humanidad. Lenka obtuvo el Premio Nacional del Periodismo chileno en 1957. En 1958 obtuvo el Premio de la Sociedad Nacional de Periodistas de EE.UU. Pablo Neruda la despidió diciendo: "Eras esencia de mujeres y lección para millones de hombres".

Ha sido instituido el Premio Lenka Franulic para el mejor periodista del año.

Andrés Garafulic Yankovic. Nació en 1905 en Brach. Murió en 1956 en Santiago. Arquitecto. Realizó las primeras obras de arquitectura moderna en Chile. Constructor de la monumental basílica de la Virgen de Lourdes en Santiago. Autor, además, de una novela relacionada con el problema social del salitre.

Juan Garafulic Dubravcic. Nació en 1905 en Santiago. Originario de Brac. Médico psiquiatra. Desarrolló actividades especiales en escuelas para débiles mentales, débiles fisiológicos, ciegos y sordomudos. Representante de Chile en muchos congresos internacionales de higiene mental. En 1946 fue ministro de Salud. En 1963 publicó la novela Quedamos en eso. Estilo elegante, espíritu chispeante.

Lily Garafulic Yankovic. Nació en Antofagasta en 1910. Originaria de Brac. Escultora, profesora de Bellas Artes en Santiago. Expuso sus obras con gran éxito. Encargada por el gobierno chileno viajó por Europa estudiando la organización de los museos de arte. Especial interés por los mosaicos, que estudió en Venecia y Ravena. Busca la expresión lírica del dinamismo contemporáneo. Lily GarafuLic declaró una vez a un periodista: "No acepto imposiciones. La libertad es la primera condición para la creación artística. Los artistas dirigidos no crean obras de arte, tan solo "posters". Las exposiciones de los rusos es lo peor que he visto en el exterior".

Cedomíl Goic Goic. Nació en Antofagasta en 1928. Originario de Brac. Profesor de Historia de la Literatura Chilena en la Universidad de Chile. Escribió: La poesía de Vicente Huidobro; además, también las obras: Bibliografía de la novela chilena del siglo XX (1962), La novela chilena (1971), Historia de la novela Hispanoamericana (1973).

Está considerado como una de las más altas autoridades en asuntos de literatura chilena.

Esteban Ivovic Matulíc. Nació en 1912 en Antofagasta. Originario de Boka Kotorska. Abogado, economista y diplomático. Ha sido embajador de Chile en Yugoslavia y delegado ante las Naciones Unidas. Colaborador activo y competente en la estipulación de convenios internacionales. Publicó ensayos y artículos sobre las relaciones económicas de Chile con el exterior.

Raimundo Kupareo O.P. Nació en la isla de Hvar en 1914. Reside en Chile desde 1948. Ha sido vicerrector de la Universidad Católica de Santiago y decano de la Facultad de Filosofía y Educación. Catedrático de Filosofía del Arte y Axiología. Fundador del Centro de Investigaciones Estéticas y de la revista Aisthesis de la Universidad Católica. Director de las publicaciones Anales de la Facultad de Filosofía y Ciencias de la Educación de la la Universidad Católica de Chile. La revista Aisthesis trata en cada número de problemas estéticos: la poesía, la arquitectura, la crítica del arte, el teatro.

Kupareo publicó las siguientes obras: Estética de la novela (1953), Estética del drama (1953), Axiología de la estética (1954), El valor del arte (1964). La crítica opina: "Este eminente tratadista ha tomado la responsabilidad de difundir concepciones foráneas sin perjuicio de dar a conocer su propio pensamíento estético. Una compleja disciplina, como la filosofía del arte, no ha tenido en el medio chileno un cultivo mayor. Superando todas las dificultades, el Dr. Kupareo, con su fructífera obra en Chile, ha demostrado un gran amor por la docencia y la cultura" (Prof. Thomas P. Mac Halle)

El crítico de El Mercurio F. D. V. resume el valor del arte: "Raimundo Kupareo confiere a la ética la máxima categoría en el orden de los valores finales, ya que ella engloba la totalidad del acto humano. Como valor último. dentro de la perspectiva católico-tomista que inspira el estudio, se ubica Dios''.

Raimundo Kupareo se encuentra en Europa por razones de salud.

Ernesto Livacic Gazzano. Nació en Punta Arenas en 1929. Originario de Brac. Profesor de castellano. Autor de varias obras didácticas, tales como Páginas amigas, Literatura española medieval, La época del Renacimiento. Impulsó, en forma especial, la experiencia pedagógica sobre la aplicación de nuevos métodos para la enseñanza de la lectura y escritura en las escuelas primarias que se está aplicando en varios colegios. Durante la administración demócrata-cristiana fue subsecretario de Educación.

Roko Matjasic Martinic. Nació en Brac en 1900. En 1920 fue minero en Bolivia. Estudió dibujo por correspondencia. De 1925 a 1929 fue estudiante de Bellas Artes en Santiago. En Valparaíso organizó la Escuela de Bellas Artes y el Salón Libre de Artes Plásticas. En Europa estudió pintura clásica y contemporánea. Fue profesor de pintura mural en Santiago. De 1937 hasta 1945 estuvo en Colombia. Creó las Escuelas de Bellas Artes en Manizales y Medellín. Reorganizó la ya existente en Cali donde realizó grandes pinturas murales. De 1945 hasta 1948 fue profesor de artes plásticas en Viña del Mar.

Roko Matjasic desapareció un 11 de noviembre de 1948, trágica y misteriosamente en Viña del Mar. Se dijo que una ola del océano lo raptó mientras estaba pintando su inmensidad. Chile, Colombia, muchos amigos lloraron al amigo que con su suave voz de barítono y acordeón cantaba las melancólicas melodías de su lejana patria.

En sus óleos, Roko, se expresa como impresionista. En sus grabados y en sus tallados en madera muestra un expresionismo patético. Sus grandes pinturas murales expresan un dinamismo alegre, una gran confianza en el porvenir del hombre.

Roko era dálmata, croata, eslavo mediterráneo. Una feliz mezcla de ternura e indomable energía.

Mateo Martinic Beros. Abogado. Durante la administración de la Democracia cristiana fue intendente en la provincia de Magallanes. Fundador y director del Instituto de Patagonia, cuyo objetivo es la investigación científica en los campos de la historia, la geografía, la arqueología y las ciencias aplicadas

Publicó: Presencia de Chile en la Patagonia, 1843-79; Magallanes, síntesis de tierra y gentes; Breve historia de la tierra al sur del Canal de Beagle; Historia de Punta Arenas, además, trabajos de investigación publicados en revistas universitarias chilenas y argentinas.

Nació en Punta Arenas en 1931. Originario de Brac.

Nicolás Mihovilovic Rajcevic. Su novela, Desde lejos para siempre (1966), es un sencillo y tierno relato de las luchas de los primeros hombres de Brac en Punta Arenas. Cada uno de aquellos marinos o campesinos, llegados "desde lejos", es protagonista, héroe de una batalla. Cada familia un nido de buena voluntad e indoblegable energía. Esta alianza espiritual vence, supera, todas las contrariedades. Por fin, tienen su independencia, su existencia propia. Por eso habían venido desde su lejana isla. Ahora sus hijos pueden ir al colegio, a la universidad. Pero, los viejos nunca olvidan su isla y cada día que pasa prometen volver a sus viñas, sus valles y bosques. No volvieron nunca. Vinieron desde lejos para siempre.

Domingo Mihovilovic Rajcevic. Seudónimo Tessier. Es actor dramático. Fundó y es director del Teatro Experimental de la Universidad de Chile, Santiago. Profesor de actuación e interpretación de la Escuela de Teatro de la misma universidad. Fundador del Museo del Teatro en Santiago. Filmó varias películas documentales. Hizo viajes y tiene actividades teatrales en Europa, EE.UU. y América latina. Su obra teatral "NN" fue premiada. Actividad de gran éxito en los proscenios. Publicó cuentos y ensayos.Nació en Punta Arenas en 1930. Originario de Brac.

Francisco Pammer. Nació en Croacia, Lika, alrededor de 1860. Murió en Argentina alrededor de 1940. Fue médico. Practicó en el sur de Chile y en Argentina en la provincia de Santa Fe. Hombre generoso, de naturaleza artística. Gran amigo de los pobres y los bohemios. De espíritu franciscano, curaba por amor al hombre. Los muchos regalos que recibía los repartía entre los necesitados. Orgulloso de su pobreza material y de su riqueza espiritual. Amante de la música, con bellísima voz de barítono, le gustaba vivir de fiesta en fiesta. Su familia emigró a Croacia, desde Alemania, hace varios siglos. Escribió en lenguaje popular croata: Savjetnik zdravlja. Napisao Dr. Franjo Pammer, ljekar. Buenos Aires, Talleres gráficos Rodríguez, Giles, 1916. Este Consejero de la salud del Dr. Pammer es más bien de orientación naturista. Cita los remedios populares practicados en Croacia.

El Dr. Francisco Pammer dejó muchos amigos entre los croatas, argentinos y chilenos. Todos lo querían por su sincera y auténtica generosidad.

Los datos sobre este romántico personaje, este "vagabundo con alma de Dios" los debo a Antonio Pavisic Jerkovic de Punta Arenas, quien durante dos años fue su enfermero.

(PUBLICADO POR "STUDIA CROATICA", EL 27 DE SEPTIEMBRE DE 2012)

"OGROMNI BALON KOJI CE SE RASPRSNUTI U MOZGU NAIVNIH" / "LA GLOBALIZACIÓN: UN INMENSO AEROSTATO QUE ESTALLA EN EL CEREBRO DE LOS INGENUOS" POR ANDRÉS MORALES MILOHNIC, PUBLICADO EN LA REVISTA "RIJECI" Nos. 1-2, CROACIA 2012

                                               ¿Por qué estar en contra de la globalización? ¿Habremos de tener una postura radical, intransigente, hasta violenta, que no permita por ningún motivo que ese aparente paraíso donde todos podemos acceder a la cultura, a la información, e incluso a los asuntos más banales y pasajeros esté al alcance de todos? Si se mira desde este punto de vista las cosas parecen extraordinarias, la globalización es la “panacea” del siglo veintiuno (sobretodo con herramientas como Internet, los satélites, la televisión, la radio, el chat, Facebook, YouTube, Twitter y todas las redes sociales existentes). Pero, ¿es tan así como aparece y parece? A mi modesto parecer, no lo es. No estoy en contra de las relaciones que puedan favorecer e incrementar el desarrollo intelectual, cultural, hasta emotivo de los pueblos: no, por ningún motivo, pero tampoco estoy por aquellos “metamodelos” o por la estandarización de una forma de pensar, de sentir, de actuar y, casi “pavlovianamente”, de reaccionar.

                                               Seamos honestos, ¿acaso la globalización ha incrementado de forma extraordinaria la cultura, las artes, la sensibilidad, la estética? Me parece que no. Creo, como y con muchos otros, que se trata de una “trampa” muy bien articulada (a través de los medios y las redes sociales) que sólo pretende imponernos ideas, modas, estereotipos y hasta formas de pensar que anulan el derecho a la discrepancia y a la libertad (¿se acabo el “libre albedrío”?). Y en este punto, ¿hasta dónde existe esa aparente democracia de la globalización? ¿Todos queremos comer las hamburguesas de Mac Donald’s, todos queremos tal o cual perfume del “Duty Free”, o beber la mentada Coca-Cola? Nos han ido acostumbrando a aquello, perversamente. Primero, por supuesto, por razones económicas (las cuentas del capital han de engordar infinitamente), segundo,  porque es más fácil producir una necesidad compulsiva a gran escala que individualmente (por supuesto utilizando la técnica del bombardeo incesante donde todo es “maravilloso”  hasta cuando se estropea[1]). De hecho, aquel individualismo egoísta que tanto se criticó en los años setentas y ochentas pareciera ser la solución (aunque una solución con trampas secretas, pues, igualmente, se fortalece el yo sobre el otro, se pierde el valor de la solidaridad y lo que es aún peor, se incrementa la soledad). ¿Cuánta gente pasa horas y horas frente a una pantalla –sea de su computador o del televisor- secando su cerebro hasta masticar el “soma”, al decir de Aldous Huxley en su Mundo feliz? ¿Cuánta gente muere sola en su casa hasta que el hedor alerta a los vecinos y finalmente entierran al fallecido? Por eso el individualismo tampoco es la solución y, además, porque la globalización con la avalancha de productos que nos aíslan de los demás puede penetrar de uno en uno, pero en todos y como dije, masivamente (y eso es lo grave) pretendiendo entregarnos un confortablemente mundo virtual (y tampoco estoy en contra de internet ni de las computadoras, yo mismo los uso frecuentemente) donde la aparente belleza, la mentira, el ocultamiento, la falsa información, las teorías conspirativas, el pánico a no salir de casa, la paranoia delirante del que teme todo lo que vive fuera de sus muros se transforma en una vida “a medias”, mediatizada, hostil, hasta anacoreta… ¿Y qué pasa con los niños y la globalización? Desde pequeños los inducen a tener tal o cual juguete o producto, a quedarse en casa con el “Play Station” o viendo un DVD de Walt Disney mientras los padres hacen el amor de forma mediocre y creen que la infancia de sus hijos se multiplica en saberes y conocimientos. Recuerdo mi infancia: los juegos en el barrio, las canicas, el trepar árboles, el contactarse con los animales no como “mascotas” sino como seres tan vivientes y emotivos como los humanos. La experiencia de haberse herido una rodilla, de recibir la atención de la madre o del padre cada vez existe menos: ahora, se toma el automóvil y, aunque sea un simple rasguño, se atiende al pequeño en el servicio de urgencias de un hospital o de una clínica privada[2]. Los padres se desentienden, los hijos se aíslan, la sociedad nos demanda (y vaya si nos hace trabajar para ganar unos pocos centavos), todo se “esteriliza y separa” bajo el paraguas de una suerte de afecto, no de amor, de una suerte de complicidad y no de solidaridad, que, a veces, llega a producir  asco de ser miembro de la especie humana. ¿Y la globalización? Allí está otra vez campeando con sus botas gigantes sobre los ingenuos que votan a políticos que los engañan prometiéndoles con pactos, “tratados de libre comercio”,  dineros del “Fondo Monetario Internacional”  que irán en ayuda de los más necesitados. Y así me pregunto una vez más, casi, frívolamente, ¿qué pasa con África?, ¿qué pasa con el mundo que no reacciona? Todos nos admiramos de China que ha llegado a ser el segundo país más rico del mundo, pero que nos ha invadido –con su globalización- de millones de cosas útiles e inútiles. Hace unos días un amigo me decía: “Te has dado cuenta que la mayoría de los objetos que nos rodean son fabricados en China?” Y no es que este, otra vez, en contra de China (aunque sí de su política “socialista capitalista”) ni contra Estados Unidos (que impone moldes para pensar en lo que a ellos les conviene) ni contra ninguna nación o estado. Es la clase política –si podemos llamarla así- la que se deja engañar por la clase económica (en mi país, Chile, la distribución de la riqueza es una vergüenza, los ricos manejan casi todo el dinero, la clase media trabaja como hormigas y los pobres se quedan ahí en la mas abyecta pobreza[3]). Son los ricos que mandan a los políticos que, a su vez firman  tratados  y todo bajo la perfumada burbuja de la idealizada globalización.

[1] ¿No es verdad que años atrás las cosas, cualquiera que estas sean tenían una vida útil más larga: y me refiero a la ropa, a los electrodomésticos, incluso a los edificios, etc.?

[2] Y por supuesto no me refiero a enfermedades terribles, fracturas o problemas graves, sino a simples rasmillones que perfectamente pueden ser curados en casa.

[3] Aunque, en justicia, hay que reconocer que Chile ha avanzado considerablemente en la erradicación de la pobreza y de la miseria en estos últimos veinte años, independientemente del partido político que gobierne. Esto ha transformado al país en uno de los más pujantes (y neuróticos) de Hispanoamérica.

"LOS 80 AÑOS DEL CORO JADRAN" CELEBRACIÓN EN EL ESTADIO CROATA ESTE VIERNES 26 DE OCTUBRE DE 2012

"DE LA BURA A LA CAMANCHACA / OD BURE DO KAMANČAKE" DE VJERA ZLATAR MONTAN: RESEÑA CRÍTICA DE LA DRA. ZELJKA LOVRENCIC

Predstavljamo vam zanimljivu knjigu mlade Čileanske arheologinje hrvatskih korijena Vjere Zlatar Montan.

Vjera Zlatar Montan autorica je značajnih knjiga o doseljavanju Hrvata na područje čileanskoga sjevera: Los Croatas, el salitre y Tarapacá (Hrvati, salitra i Tarapacá, 2001.), Raíces croatas en la región de Antofagasta (Hrvatski korijeni u Antofagasti, 1994.) te Imigración Croata en Antofagasta (Hrvatsko useljavanje u Antofagastu, 2002.). Nedavno mi je dostavljen još jedan njezin rad naslovljen De la bura a la camanchaca (Od bure do kamančake), objelodanjen u Iquiqueu 2002. i ponovno tiskan 2006. Uz nju, autorstvo potpisuje i Hrvoj Ostojić Perić, predsjednik Hrvatskoga doma u tome gradu. Knjiga je objavljena i u hrvatskome prijevodu.

Radi se o svojevrsnome sjećanju na epopeju Povljana na sjeveru Čilea popraćenome  slikovnim materijalom. Snažni i hladni vjetrovi - bura i kamančaka - zanimljive su poveznice između Hrvatske i Čilea, odnosno Brača i sjevernih čileanskih pokrajina. Njima su posvećene i dvije pjesme - Bura na Braču Tina Ujevića i Camanchaca Luisa Barazze R.

U uvodnome dijelu, autori govore o povijesti Hrvatske odnosno Dalmacije. Posebno poglavlje zauzima povijest jednoga od naših najvećih otoka (u razdoblju od postanka u IV. stoljeću p. K. do danas), a govori se i o njegovim obilježjima, kolonizaciji, značajnim ljudima. Primjerice, kao prvi poznati brački geograf spominje se Dujam Hranković koji je kasnije bio hvarski biskup.

Slijedi povijest Povlja od vremena prethistorije do današnjih dana. Autori napominju da su današnji stanovnici toga mjesta uglavnom potomci onih koji su s kontinenta (Bosne) bježali od turskih osvajanja. Među njima bili su Ostojići, Knežići, Jankovići i Taraši, te Zlatari i Litovići. Nakon njih u Povlja stižu i obitelji Dragičević i Hržić dok su ostali stanovnici došli u XIX. i XX. stoljeću s ostalih područja Brača, Poljice, Dalmatinske zagore, Splita i Kaštela. Povijest Povlja veže se uz ime povjesničara i svećenika dr. Ivana Ostojića Knežića (1893.-1980.), autora knjiga „Povlja - povijesni prikaz“, „Benediktinci u Hrvatskoj“ i „Benediktinska biskupija u Povljama“.

Posebno poglavlje posvećeno je najstarijemu i najvrednijem povljanskome spomeniku - ranokršćanskoj bazilici iz V. ili najkasnije VI. stoljeća, benediktinskome samostanu, Povaljskoj listini ili Povaljskome kartularu te jednome od najstarijih spomenika pisanih bosančicom Povaljskome pragu. Spominje se i Kaštil, dvorac koji je u posjedu samostana do 1630. kada ga kupuje bračka obitelj Tomaseo, i legende vezane uz njega. Godine 1854. kupio ga je Juraj Ostojić, a njegovi ga unuci između dva rata vrlo jeftino prodaju biskupiji.

Osim o povijesti Povalja, u knjizi se govori o obrazovanju i gospodarstvu na tome području, dok se posebna poglavlja odnose na stanovništvo toga mjesta. Donosi se i  popis najstarijih obitelji te njihovih nadimaka.

Važan dio knjige posvećen je povljanskim iseljenicima koji su imali slične motive za iseljavanje kao i ostali stanovnici tadašnje Austro-Ugarske: bijeg od gladi, odlazak iz Austro-Ugarske i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca zbog gušenja građanskih prava i dugotrajnoga služenja vojske, te liberalne politike koju je Austro-Ugarska imala prema onima koji su željeli iseliti, a Sjedinjene Države i Latinsko-američke zemlje prema onima koji su željeli useliti. Do Prvoga svjetskoga rata Povljani u velikome broju iseljavaju u Sjevernu i Južnu Ameriku. U međuratnome  razdoblju sele u razne gradove na tim kontinentima.

U dijelu naslovljenome „Povljani u Tarapakí“ prvo se donosi povijesni prikaz toga područja i govori o povljanskim doseljenicima na to područje. Petar Zlatar Haraho Vrsalović je prvi poznati stanovnik toga mjesta. Došao je u Iquique polovicom XIX. stoljeća (pretpostavlja se 1849.) i oženio se Juanom Gaete s kojom je imao sinove Miguela i Ivana. Vratio se u svoje selo na Brač gdje je umro 1896.

Iako Povljani na području Tarapaké nisu bili tako uspješni kao Hrvati koji su se obogatili na salitri (Baburica, Petrinović, Sargo), imali su dovoljno novca za pristojan život i za školovanje svoje djece. Danas ih puno više živi u Antofagasti nego u Iquiqueu.

Knjiga sadrži i popis Povljana nastanjenih u Iquiqueu te povijest njihovih obitelji popraćenu slikovnim materijalom, a posebna je pozornost posvećena Petru Ostojiću Zlataru koji je zajedno s bratom Antom bio vlasnik tvrtke Agua Mineral Chusmiza.

Osim o Povljanima u Iquiqueu, autori knjige pišu i o onima koji su se naselili u Antofagasti. Donose kratki povijesni prikaz toga grada te popis njegovih stanovnika podrijetlom iz Povlja među kojima se posebno ističu obitelji Dragičević, Glavinović, Hržić, Montan itd.

Knjiga koja završava popisom svih Povljana za koje se zna da su došli na područje čileanskoga sjevera u razdoblju od kraja XIX. i u XX. stoljeću, vrijedan je i koristan rad koji se pridružuje ostalim djelima o našim mnogobrojnim zemljacima koji su iselili iz Hrvatske i svoju u budućnost pronašli u Čileu.

Prilog izvorno objavljen na portalu Moj Vis i prenosimo ga uz njihovu suglasnost

"CROATAS EN LA ARGENTINA": RESEÑA DE LA DRA. ZELJKA LOVRENCIC AL N. 44 DE LA REVISTA "TODO ES HISTORIA"

U prestižnome argentinskome časopisu „Todo es historia“ (Sve je povijest), jednome od najstarijih povijesnih časopisa koji izlazi od 1967., prošle su godine objavljena dva članaka posvećena Hrvatima u Argentini. Potpisuju ih Cristian Sprljan i Horacio J. Spinetto.

Mladi istraživač iz Córdobe Sprljan ne posustaje u promicanju hrvatske povijesti i kulture u Argentini, jednoj od pet zemalja svijeta u kojima ima najviše naših doseljenika (uz SAD, Kanadu, Australiju i Čile). Nakon diplomske radnje u kojoj govori o hrvatskome doseljavanju u Córdobu i koja je u cijelosti objavljena u broju 46/2004 „Studije Croatice“, ponovno priopćava svoja zanimljiva otkrića o argentinskim Hrvatima. U opširnome tekstu „Los croatas en la Argentina: Su identidad e impronta en nuestra sociedad“ (Hrvati u Argentini: njihov identitet i doprinos našemu društvu) popraćenome fotografijama iz Hrvatskoga državnoga arhiva, piše o hrvatskome doseljavanju u Argentinu kroz povijest, o migracijskim valovima, uzrocima, institucijama te istaknutim osobama iz naše zajednice koje žive u raznim argentinskim pokrajinama.

O dolasku naših zemljaka u Argentinu u uvodnome poglavlju Cristian piše: „Došli su s austro-ugarskim, talijanskim, austrijskim ili jugoslavenskim putovnicama. Napustili su svoje doline, planine, plaže i otoke. Nitko ih nije pozvao. Stizali su u vrijeme kad smo još bili španjolska kolonija, onda kad smo se počeli organizirati kao država, u vrijeme između dva svjetska rata i polovicom XX. stoljeća. Brali su pamuk u Chacu, grožđe u Cuyu, uzgajali ovce u Patagoniji. Otvarali su nove putove čitavoj naciji i svojim su rukama gradili značajne građevine po mnogim gradovima. Profesori, intelektualci, poljoprivrednici i kamenoresci. Došlo ih je desetke tisuća, a danas ima stotinu tisuća njihovih potomaka. Malo se zna o njima, ali dio su argentinske povijesti. To su Hrvati“.

Slijedi kratka povijest Hrvatske te opis aktualnih hrvatskih prilika. Iz teksta saznajemo da su Hrvati u Argentinu dolazili u tri vala. Prvi obuhvaća razdoblje od 1870. do 1914. kada stižu  oni koji žele poboljšati svoju gospodarsku situaciju i traže nova obzorja. Drugo razdoblja dolaska Hrvata je od 1918. do 1939., to jest, nakon Prvoga svjetskoga rata kada je siromaštvo mnoge naše zemljake potaknulo napustiti svoja ognjišta. Najviše hrvatskih doseljenika u Argentini potječe iz Dalmacije, Istre i Hercegovine. Nastanjuju se u gotovo svim dijelovima zemlje; u jednakoj mjeri u poljoprivrednim i urbanim središtima.

Treća skupina dolazi nakon Drugoga svjetskoga rata i u njoj je najveći broj intelektualaca.

Gdje ima najviše Hrvata

Hrvati su uglavnom prvo dolazili u luku Buenos Aires gdje su odsjedali u hotelu za doseljenike. Prvi naš doseljenik u Argentinu kojemu se zna ime je Vicko Lupis, rodom s Pelješca. On već 1860. plovi argentinskim rijekama.

Značajna hrvatska zajednica koja je došla u prvim godinama XX. stoljeća, nastanila se na području buenosairške četvrti Dock Suda. Tu su osnovali „Austro-ugarsko društvo uzajamne pomoći“ i „Hrvatski dom“ koji se danas zove „Jugoslavensko društvo uzajamne pomoći Naš dom“ i predstavlja državu koja više ne postoji. U njemu djeluje i nekolicina Hrvata. Na tome je području 19. ožujka 1923. osnovan „Hrvatski kulturni krug i krug uzajamne pomoći“.

Iako je razlika između doseljenika koji su došli u različita vremenska razdoblja razvidna, i dalje se njeguje i slavi ono što su promicali njegovi osnivači - katoličku vjeru i svece zaštitnike Svetoga Josipa i Sinjsku djevicu. U kulturnoj djelatnosti ističu se pjevački zbor „Zlatni zbor“, folklorno društvo „Pobjeda“ te orkestar „Dalmacija“. Godine 1994. tu je instituciju posjetio tadašnji hrvatski predsjednik Franjo Tuđman.

U gradove i mjesta u okolici Buenos Airesa  - La Platu, Ensenadu i Berriso doseljavali su Hrvati iz Istre koji su bježali od Mussolinijeve fašističke vlasti i zapošljavali se u solanama i hladnjačama. Mnogi od njih bili su članovi projugoslavenske skupine „Kosovo“ koja je postojala između 1911. i 1947. Kamenoresci iz Hrvatskoga primorja radili su u kamenolomima u gradu Tandilu, a u Rosario, gospodarsko središte pokrajine Santa Fe, počeli su stizati polovicom XIX. stoljeća i tu radili kao lučki radnici. Među njima bio je i Cosme Budislavich, žrtva radničke pobune u tome gradu koji je u nj došao 1899. i radio u Argentinskoj šećerani. Godine 1901., dok je s ostalim radnicima prosvjedovao za veća prava, metkom u potiljak ubila ga je policija. Na vječni počinak ispratilo ga je 8000 osoba, a njegova je smrt izazvala nove prosvjede. Radnici koji su u taj grad došli u razdoblju između dva rata iz Hrvatske ili iz argentinskih okolnih sela, povećali su broj naših  doseljenika na tome području. Pedesetih godina prošloga stoljeća Hrvati i Slovenci osnovali su „Jugoslavenski klub“ koji je propao devedesetih godina. Od tada tu djeluje „Hrvatski kulturni centar“. U Rosariju, u Parku nezavisnosti (Parque de la Independencia), nalazi se spomenik nazvan Zvonimirova lađa koji je simbol hrvatskoga naroda na tome području i jedini posvećen nekoj stranoj zajednici u tome gradu. U Rosariju postoji i Trg Buratovic koji je dobio ime po bojniku i inženjeru Santiaga Buratovića koji je s otoka Hvara u Argentinu došao 1868. godine, u dobi od dvadeset i dvije godine, koji je zaslužan je za izgradnju argentinskoga telegrafa.

Značajna zajednica Hrvata nalazi se i na jugu Argentine, u pokrajini Santa Fe. Naši su zemljaci ovamo došli između 1870. i 1930., uglavnom iz Dalmacije (prije svega s otoka Hvara) i bavili se poljoprivredom. Sudjelovali su i u pobuni radnika protiv veleposjednika. U toj pokrajini Hrvati većinom žive u Chovetu - Sprljan navodi da su trećina od 3000 stanovnika toga mjesta Dalmatinci koji su došli obrađivati zemlju na to područje. Nakon Drugoga svjetskoga rata franjevci su  tu otvorili dom za siročad.

U pokrajinu Entre Ríos, Hrvati su 1961. osnovali društvo „Kralj Tomislav“ kojemu je osnovni cilj bio promicati hrvatsku kulturu. Među našim doseljenicima ističu se prvi predsjednik toga društva Andrés Petric te predsjednik i osnivač „Trgovačkoga i industrijskoga centra“ u Paraní Alberto Amrangunic koji je u Argentinu došao 1867. s Brača.

Osim značajnoga broja Hrvata u Córdobi (o kojima Sprljan podrobno piše u svojoj diplomskoj radnji) naših zemljaka ima i u njezinoj okolici. Tome svjedoči činjenica da, primjerice, u turističkome mjestu Villa del Dique u dolini Calamuchita, od 2004. godine postoji Trg Matea Sferca. Ime je dobio po hrvatskome doseljeniku koji je ovamo došao 1924. i radio kao kamenorezac. U mjestu Malagueño, udaljenome 25 kilometara od Córdobe, živjela je značajna skupina hrvatskih doseljenika iz Istre.

Hrvata ima i u pokrajini Chaco. Tu su obično zajedno dolazili mladi ljudi iz istoga mjesta i radili kao poljoprivrednici ili na poljima pamuka. Dvojica naših zemljaka iz te pokrajine poznati su po svojemu obrazovnome djelovanju. Naime, Ricardo Agustín i Alberto Gerardo Ivancovich, rođeni u Buenos Airesu, prošli su gotovo čitavu zemlju kako bi obrazovali Hrvate u zabitim mjestima. U gradu Resistencia postoji trg nazvan „Republika Hrvatska“, a  najvažnija hrvatska institucija je „Hrvatski kulturni centar“.

Naših zemljaka ima i na područjima pokrajine Misiones (uglavnom su se doselili nakon Drugoga svjetskoga rata), te u Patagoniji (došli su dvadesetih godina prošloga stoljeća, a mnogi od njih borili su se u Prvome svjetskome ratu).

Svećenici

Iz dijela o povijesti hrvatskoga doseljavanja saznajemo da su isusovci bili prvi Hrvati koji su stupili na argentinsko tlo. Stoljeće i pol nakon Nikole Plantića koji je u Argentinu došao 1748. ( neko je vrijeme boravio i u Paragvaju), to jest, 1929., dolazi franjevac Leonardo Rusković. Nakon njega 1937. dolazi Blaž Štefanić, a 1939. Rafo Kapurso i Gabrijel Arco. U vrijeme između dva svjetska rata u Argentinu su stigle i časne sestre koje su se uglavnom posvetile njezi bolesnika. Među njima bila je i Marija Petković (od 1940. do 1952.).

Prvi hrvatski misionarski centar osnovan je 1. travnja 1940. u provinciji Buenos Aires, a u izuzetno teškim uvjetima i velikoj oskudici vodio ga je fra Rafo Kapurso. Danas u Buenos Airesu djeluju dva katolička centra: „Sveti Nikola Tavelić“ i „Sveti Leopold Mandić“, a ima ih i u prigradskim zonama.

Godine 1940. naši su franjevci u Chovetu izgradili prvu crkvu koja je dobila ime „Sveti Ante Padovanski“ (u tome je mjestu 60% stanovnika bilo hrvatskoga podrijetla), a mnoga su djeca - siročad u dobi između 6 i 12 godina njihovom zaslugom nakon Drugoga svjetskoga rata poslana u Institut za hrvatsku djecu „Sveti Antun“. Nakon rata, među ostalima svećenicima, u njemu radi i Lino Pedišić rodom s otoka Pašmana koji je kao misionar došao u Argentinu 1946. Bio je tajnik Argentinske katoličke komisije za useljeništvo. Godine 1952. djeca i franjevci došli su u Miramar, mjesto u pokrajini Córdoba, i na prostoru koji im je darovao Martin Hum, hrvatski doseljenik i udovac bez djece, sagradili dom za djecu i kapelicu koji su zatvoreni 1964.

U pokrajini Chaco djelovali su svećenici Vlado Poljičak, Jozo Karlić i Antun Bogetić koji je kasnije bio porečki biskup. U sam crkveni vrh pripada monsinjor Estanislao Karlic, rođen 1926. u gradu Oliva, u pokrajini Córdoba. Roditelji su mu podrijetlom iz mjesta Grižane.  Studirao je u Córdobi, a doktorat iz teologije stekao je u Rimu. Bio je nadbiskup u Paraní od 1986. do 2003., a od 2007. je kardinal. Bio je predsjednik Argentinske biskupske konferencije. Kad god može, sudjeluje u vjerskim svečanostima hrvatske zajednice u Argentini. Godine 2008. posjetio je rodno mjesto svojih roditelja.  

Politika

Govoreći o političkoj situaciji vezanoj uz Hrvate u Argentini, Cristian Sprljan naglašava da se oni dijele na one koji su živjeli u Argentini i vodili politiku za Hrvatsku te one koji su je vodili za Argentinu.

Za vrijeme Prvoga svjetskoga rata bila je vrlo aktivna „Jugoslavenska nacionalna obrana“ (Defensa Nacional Yugoslava) u kojoj su se, između ostalih, isticali Miguel Mihanovich i José Markovich. Ta je organizacija bila odgovorna Jugoslavenskome komitetu u Londonu. Njezini su članovi smatrali da je Jugoslavija najbolje rješenje za zemlju iz koje su otišli. No, ubojstvo Stjepana Radića u beogradskome parlamentu potiče antisrpski i antijugoslavenski stav te želju da Hrvatska postane nezavisna i slobodna zemlja. Godine 1931. osnovana je organizacija „Hrvatski domobran“, a 1952. „Hrvatski dom“. Kasnije se osnivaju i druge hrvatske institucije poput „Argentinsko-hrvatske industrijsko-gospodarske komore“ ili „Hrvatsko-argentinskoga kulturnoga kluba“.

Osoba hrvatskoga podrijetla koja je postigla najviši stupanj na nekoj javnoj funkciji je svakako dr. Néstor Carlos Kirchner Ostojic koji je bio argentinski predsjednik od 2003. do 2007. Majka mu je María Juana Ostojic Dragnic, Čileanka iz Punta Arenasa čiji su roditelji došli s Brača. Njegova sestra Alica Kircher u sadašnjoj je vladi ministrica Društvenoga razvitka.

Jorge Cepernic, čiji je otac hrvatskoga podrijetla, rođen je u Río Gallegosu u pokrajini Santa Cruz 1915. Bio je Perónov vatreni pristaša, a ovaj mu je dao nadimak Hrvat. Godine 1973. postao je guverner rodne pokrajine, a tri mjeseca nakon Perónove smrti smijenili su ga sami peronisti Budući da je dopustio snimanje filma „Pobunjena Patagonija“ (La Patagonia Rebelde) proveo je pet mjeseci u zatvoru - naime, film prikazuje ubojstva radnika koji su prosvjedovali tražeći bolje uvjete rada. Cepernik, kojega su jako cijenili i poštivali svi politički krugovi, umro je u 95.-toj godini života. Njegov sin Jorge Marcelo bio je guverner pokrajine Río Gallegos od 1983. do 1987.

Među istaknute argentinske političare hrvatskoga podrijetla, pripada i kirurg Oscar Ivanissevich (1895. - 1976.) čiji su roditelji došli s Brača. Bio je ministar obrazovanja za vrijeme prvoga i drugoga Perónova mandata te njegov veleposlanik u SAD-u. 

Kultura, znanost, šport

Od ostalih značajnih Hrvata u Argentini koje Sprljan spominje u svojemu tekstu, ističem neke:

Serafín Livacich, rodom s otoka Brača, došao je u Argentinu 1880. u dobi od dvanaest godina. Pisao je knjige povijesne tematike. Bio je prvi ravnatelj knjižnice u Muzeju Mitre 1907. i tajnik argentinskoga predsjednika Bartolomea Mitrea.

Dinko Bortolazzi prvi je novinar hrvatskih korijena, rođen u plemenitaškoj obitelji u Zadru 1836. Studirao je medicinu u Padovi, a zbog svojega anti austrijskoga stava, morao je pobjeći iz zemlje. Radio je u gradskoj bolnici u Buenos Airesu i vrlo brzo počinje pisati za argentinski tisak. U listu Per gli Slavi objavio je prijevod pjesme Rikarda Jorgovanovića Noć na talijanskome. Umro 1887. u Buenos Airesu.

Svojevrsne ikone argentinskih Hrvata su, bez sumnje, izumitelj daktiloskopije Juan Vuchetic (1858. - 1925.) te poliglot Iván Benigar (1883.- 1950.) - Slovenac rođen u Zagrebu. Studirao je građevinu, antropologiju, sociologiju i filozofiju u Pragu i Grazu, a poznat je po svojim kontaktima s plemenom Mapuche. Zvali su ga Bijeli kacik.

Značajno mjesto među argentinskim Hrvatima zauzimaju i paleontolog Lucas Kraglevich (1886.-1932.) te inženjer geodezije Stjepan Horvat (1895.-1985.) koji je bio rektor Zagrebačkoga sveučilišta. Tu je i Zlatko Tanodi (1914. -2011.) kojega zovu ocem arhivistike i koji je proslavio ne samo Hrvatsku nego i Argentinu.

Među znanstvenicima ističe se i dr. José Luis Sersic. Rođen je 1933. u Bella Visti, u pokrajini Corrientes, a umro u mjestu Villa Carlos Paz 1993.

Roditelji su mu iz Čakovca. Studirao je astronomiju i fiziku na Sveučilištu u La Plati gdje je 1956. doktorirao astronomiju. Bio je profesor gost na mnogim sveučilištima diljem Latinske Amerike i dopredsjednik Nacionalne akademije za znanost. Njemu u čast, jednome su asteroidu dali ime „2691 sersic“, a po njemu su nazvane jedna škola u njegovome rodnome gradu, nagrada najboljemu istraživaču koju dodjeljuje Argentinsko astronomsko društvo i prva argentinska polarna zvjezdarnica. U astronomiji se koristi i tzv. Sersicev zakon.

U argentinskoj književnosti značajno je ime novinara i književnika Luisa Gregoricha (1938.), a mnogobrojni argentinski sportaši su hrvatskoga podrijetla - primjerice, odbojkaš Marcos Milinkovic, tenisač Daniel Orsanic, biciklist Antonio el Payo Matesevach, nogometaši Dario Cvitanich ili pak Tomas Felipe El Trinche Karlovic koji je obilježio sedamdesete godine prošloga stoljeća kao jedan od najboljih argentinskih nogometaša.

Cristian Sprljan navodi i osobito zanimljiv podatak da je ugledni argentinski rodoslov Binayán Carmona otkrio da je i jedan pradjed Diega Armanda Maradone bio Hrvat.

Zaključak

U dijelu naslovljenome Mračna hrvatska strana Sprljan spominje Antu Pavelića te pojedince vezane uz ustaški pokret koji su 1947. došli u Argentinu jer je Eva Perón u ime svojega muža Juana dopustila dolazak 30 000 hrvatskih izbjeglica.

Iz ove iscrpne analize hrvatske nazočnosti u Argentini, saznajemo i mnoštvo podataka o  institucijama koje su osnivali Hrvati te o novinama i publikacijama koje su izdavali.      

Horacio J. Spinetto: Hrvatska nazočnost kroz slikarstvo

Na Sprljanov vrlo stručan i informativni tekst o Hrvatima u Argentini, nastavlja se onaj Horacija J. Spinetta koji govori o likovnim umjetnicima podrijetlom iz Hrvatske koji su ostavili traga u toj zemlji.

Oni su: José Crnobori (u Argentini je živio od 1948. do 1978.), Gustav Likan, Žarko Simat, Živko Žic, Šime Pelicarić, Drago Brajak (živi u Mendozi), Zvonimir Katalenić (1920.-1978.) te Petar Svjetlošek ili Pedro Sujetiosak (živio je u Córdobi od 1948. do svoje smrti 1955. godine).

Autor članka spominje i mladu arhitekticu Maríju Vrljičak, a posebnu pozornost posvećuje Zdravku Dučmeliću (rođenome 1923. u Vinkovcima) koji je bio stipendist prestižne madridske Kraljevske akademije lijepih umjetnosti San Fernando. U Argentinu je došao 1949., a od 1951. živi u Mendozi. Predavao je na Visokoj umjetničkoj školi u tome gradu, kojoj je bio ravnatelj od 1963. do 1966. Dobitnik je mnogih nagrada i priznanja, a osobito se proslavio ilustracijama Borgesove knjige Laberintos. Nakon odlaska u mirovinu, živio je  u  Buenos Airesu gdje je i umro 1989.

Objavljivanjem ova dva teksta jedan od najznačajnijih argentinskih časopisa odao je veliko priznanje našim zemljacima koji su svojim djelovanjem dali obol mnogim djelatnostima ove zemlje. Ovaj je prilog dragocjeni izvor informacija Argentincima koji žele upoznati korijene mnogih svojih zemljaka, ali i nama koji se bavimo proučavanjem hrvatskih tragova u svijetu kako bismo proširili svoja saznanja.

NUEVO LIBRO (ANTOLOGÍA DE POETAS CROATAS) DE LA DRA. ZELJKA LOVRENCIC APARECE EN ESPAÑA (SALAMANCA)

PRÓLOGO A "DULCE LIBERTAD"

¡TODOS MIS HERMANOS!

(Poesía croata de hoy)

A Tony Zlatar, in memoriam

                                      En la universitaria y cultural ciudad de Salamanca se editó en español a Marko Marulić (Split, 1450-1524), considerado por muchos el patriarca de las letras croatas. Y fue gracias a Fray Luis de Granada, quien tradujo del latín su celebrado poema Carmen de doctrina Domini nostri Iesu Christi pendentis in Cruce, incorporándolo al Memorial de la vida cristiana. Es una edición de 1567, entiendo que la segunda, tras la edición ampliada hecha en Lisboa el año 1567. Aún no he leído su Judita, epopeya escrita en croata en 1501 y publicada veinte años después, ya en territorio veneciano.

“Croacia es una realidad sobre la que no se puede negociar”. (Šešelj)

“Caliéntate,/ palabra en la palabra – estrella/

sobre las estrellas –/ aquí en la calle, entre la multitud”. (Bijać)

Estamos hablando del flujo humanístico de un Renacimiento europeo pródigo en correspondencias y conocimientos del Otro. No existía Internet, pero se leían a los grandes poetas de tierras distantes. Existía la Inquisición o la amenaza del Imperio Otomano, y ello no era óbice para lecturas y reflexiones

de lo más selecto que se publicaba en la lengua franca de entonces: el latín. Marulić, cristiano católico, supo ser un poeta de espíritu más abierto que otros intransigentes religiosos. Al menos esto se deduce de un opúsculo escrito al final de sus días, donde reconoce su admiración por la obra de Erasmo de Rotterdam.

“El amor no debe nada a nadie nada

Vive gastando sus propios intereses

El capital de ajenos corazones”. (Bošnjak)

“Solo no te calles,/ no lo hagas,/

aqui hay suficientes/ ecos para todos…”. (Cindori)

La espiritualidad, entendida en el más amplio sentido de un acercamiento a lo sagrado (sin olvidar que lo Sagrado también es el prójimo), resulta el ancla milenaria sobre la que se asienta toda buena Poesía. Por ello, la lírica croata es deudora de los notables poetas cristianos que fueron naciendo en su suelo. Además de Marulić, ahí están Mavro Vetranović Kavčić, Iván Gundulić, Ignjat Gjurgjević, Andrija Kačić Míošić, Iván Mažuranić…

“Presiento el regreso a la oración:

A la palabra maternal y al hogar paterno

Al suave ondear de las hojas al crepúsculo”. (Matutinović)

.Quien sabe si llegan hasta El

(y como le llegan) las palabras

con las cuales me despido del día?”. (Machiedo)

Pero estamos en el siglo XXI y Željka Lovrenčić nos expone a poetas de hoy. Poco o nada se conoce de la excelente producción lírica de esa tierra. Yo empecé a entrañarlos gracias a las traducciones que ella viene haciendo desde hace algunos años. Varios libros y antologías llevan su impronta de hispanista

que nos traduce al croata, así como de croata que traduce a sus paisanos al castellano. Su estancia de más de un lustro por tierras chilenas y mexicanas la facultan para este loable empeño.

“Andar de lado, allá donde se pierden

las huellas, alrededor

del gran charco del tiempo”. (Ganza)

“La huella de los anos es desnuda” (Vrkljan)

5

Dulce libertad no es, evidentemente, la Piedra de Baška (1100); tampoco es la primera antología que firma Željka como traductora. Pero sí resulta su más cuidada entrega a la lengua de Cervantes y de César Vallejo: ha elegido a doce ‘Apóstoles’ para que esta vez, ya con vocación definitiva, circulen por el ancho territorio del castellano. Luego del inglés, el español es la lengua franca que en este siglo abarca a una amplia parte del mundo, incluyendo a Estados Unidos y Brasil.

Al señor/ cuyo nombre con gusto/ mencionaría

pero no puedo agradezco/ la ternura/

con la que me alimento…”. (Horvat)

“Hija, es bueno que ya no estés/ aquí, donde

desde el principio mueren los muertos”. (Biletić)

¿Qué decir de los poetas antologados? Primero: todos respiran al día de hoy. Segundo: todos tienen una impronta que los diferencia, y ahí radica la riqueza de esta muestra. Tercero: todos aportan versos nada famélicos y nada propensos al simulacro. Cuarto: todos trascenderán la contemporaneidad en esta pequeña (pero bien construida) arca de la filóloga Lovrenčić. Y cinco: todos han aceptado salir por las rendijas del sueño y, ya ataviados con otra vestimenta, volverse peregrinos en los ojos y las memorias de lectores de países cercanos (España) y lejanos (la América hispana).

“Llego a su último paso,

y todavía está deseoso de huir”. (Šalat)

“… y ya hoy/ para mí el mañana se volvió ayer/

.como, imprudentemente,/ ya hoy he gastado

el mañana/ que hace alianza con el ayer?/

.y donde esta mi porción de hoy?”. (Balog)

Y aquí mi recuerdo del excelente poeta Dragutin Tadijanović (1905-2007), cuando en unos versos responde a la pregunta sobre qué poetas extranjeros admira más: “¡Hay muchos en el Mundo,/ Grandes!/ !Todos mis hermanos!”. Y luego cita a los pocos de su lista, no sin antes decir: “Que me perdonen los

demás, por favor”. Pues bien, lo mismo repito yo cuando menciono a Boris Domagoj Biletić, Ružica Cindori, Davor Šalat, Ana Horvat, Stjepan Šešelj, Branimir Bošnjak, Irena Vrkljan, Mladen Machiedo, Zvonimir Balog, Ljerka Car Matutinović, Mate Ganza y a Enerika Bijač. Que me perdonen Delimir Rešicki y los demás que también están en el alto nido de la Poesía croata de hoy. Unos y otros, ¡todos mis hermanos!

Croacia,

nada te distraiga

en esta Libertad

que roza antiguas caricias

con la voz

de aquellos que nunca

se arrodillan.

ALFREDO PÉREZ ALENCART

Universidad de Salamanca

Academia Castellana y Leonesa de la Poesía